एकविसाव्या शतकातही अलिबाग भारताच्या रेल्वे नकाशावर नाही

 

 

अलिबाग | उमाजी म. केळुसकर| रायगड जिल्ह्यातील एक नयनरम्य आणि ऐतिहासिक शहर, अलिबाग, हे आपल्या निसर्गरम्य किनार्‍यांसाठी, ऐतिहासिक किल्ल्यांसाठी आणि शांत वातावरणासाठी प्रसिद्ध आहे. मुंबई आणि पुणे यांसारख्या महानगरांमधून जवळ असल्यामुळे, हे शहर वर्षभर पर्यटकांनी गजबजलेले असते.

 

मात्र, या सर्व प्रगती आणि लोकप्रियतेच्या मागील एक मोठी उणीव म्हणजे रेल्वे कनेक्टिव्हिटीचा अभाव. एकविसाव्या शतकातही अलिबाग भारताच्या रेल्वे नकाशावर नाही, ही बाब केवळ आश्चर्यकारकच नाही, तर विकासाच्या दृष्टीने एक मोठे आव्हान आहे. रेल्वे वाहतूक हा कोणत्याही प्रदेशाच्या औद्योगिक, आर्थिक आणि सामाजिक विकासाचा कणा मानला जातो. अलिबागसारख्या वेगाने विकसित होणार्‍या शहराला रेल्वे सुविधा नसल्यामुळे अनेक महत्त्वाच्या क्षेत्रांवर नकारात्मक परिणाम होत आहे.

 

अलिबाग हे महाराष्ट्रातील एक प्रमुख पर्यटन स्थळ आहे. मांडवा जेट्टी, अलिबागचा किल्ला, रेवदंडा, काशीद, मुरुड-जंजिरा यांसारखी अनेक आकर्षक स्थळे येथे आहेत. सध्या, पर्यटकांना अलिबागला पोहोचण्यासाठी केवळ रस्ते वाहतुकीवर अवलंबून राहावे लागते. मुंबई-गोवा महामार्ग आणि इतर राज्य महामार्गांवर विशेषतः सुट्ट्यांमध्ये आणि सणांच्या काळात प्रचंड वाहतूक कोंडी होते. अनेकदा मुंबई ते अलिबाग हे अंतर पार करण्यासाठी ४-५ तास किंवा त्याहून अधिक वेळ लागतो. यामुळे पर्यटकांचा अमूल्य वेळ वाया जातो, प्रवासाचा थकवा येतो आणि अनेक जण अलिबागला येणे टाळतात.

 

उदाहरणार्थ, मुंबईहून येणार्‍या पर्यटकांना मांडवा जेट्टीपर्यंत किंवा रेवस जेट्टीपर्यंत बोटीने प्रवास करून तिथून अलिबागला यावे लागते, किंवा थेट रस्तेमार्गे यावे लागते. दोन्ही पर्याय वेळखाऊ आणि काहीवेळा गैरसोयीचे ठरतात. जर अलिबागला थेट रेल्वे कनेक्टिव्हिटी मिळाली, तर मुंबई, पुणे, नाशिक आणि महाराष्ट्राच्या इतर भागांमधून पर्यटक अधिक सोयीस्करपणे आणि कमी वेळेत अलिबागला पोहोचू शकतील. यामुळे पर्यटकांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढेल, स्थानिक हॉटेल व्यवसाय, रेस्टॉरंट्स, स्थानिक वाहतूक व्यवस्था आणि इतर पर्यटन-आधारित व्यवसायांना मोठ्या प्रमाणात चालना मिळेल.

 

अलिबाग आणि आसपासच्या परिसरात अनेक लघु आणि मध्यम उद्योग, तसेच काही मोठ्या औद्योगिक कंपन्या आहेत. या उद्योगांना कच्च्या मालाची आयात आणि तयार मालाची निर्यात करण्यासाठी रस्ते वाहतुकीवर अवलंबून राहावे लागते. रस्ते वाहतूक ही रेल्वे वाहतुकीच्या तुलनेत अधिक खर्चिक, प्रदूषणकारी आणि वेळखाऊ आहे. मोठ्या प्रमाणावर मालाची वाहतूक करणे रस्तेमार्गाने अधिक जटिल होते. रेल्वेमुळे मालवाहतूक अधिक सुलभ आणि किफायतशीर होईल. यामुळे उद्योगांचा उत्पादन खर्च कमी होईल, त्यांची स्पर्धात्मकता वाढेल आणि अलिबागमध्ये नवीन उद्योगांना आकर्षित करण्यास मदत होईल.

 

अलिबाग हे मुंबईच्या जवळ असल्यामुळे, लॉजिस्टिक्सच्या दृष्टीने हे शहर महत्त्वाचे ठरू शकते, परंतु रेल्वे कनेक्टिव्हिटीच्या अभावामुळे ही क्षमता पूर्णपणे वापरली जात नाहीये.अलिबागमध्ये राहणार्‍या अनेक लोकांना शिक्षण, नोकरी किंवा आरोग्याच्या सुविधांसाठी मुंबई, नवी मुंबई किंवा इतर मोठ्या शहरांमध्ये जावे लागते. दररोज किंवा वारंवार प्रवास करणार्‍या विद्यार्थ्यांसाठी आणि नोकरदारांसाठी रेल्वेचा अभाव ही एक मोठी समस्या आहे.

 

त्यांना दररोज बस, खाजगी वाहने किंवा शेअर टॅक्सीवर अवलंबून रहावे लागते, ज्यामुळे त्यांचा प्रवास खर्च वाढतो आणि प्रवासात खूप वेळ जातो. रेल्वे सुविधा उपलब्ध झाल्यास, सामान्य नागरिकांचे जीवनमान सुधारेल. त्यांना अधिक चांगले शिक्षण आणि रोजगाराचे पर्याय उपलब्ध होतील. मुंबई आणि आसपासच्या परिसरातील लोक अलिबागमध्ये राहून काम करण्यासाठी प्रवास करू शकतील, ज्यामुळे शहराचा आणि तालुक्याचा विकास अधिक वेगाने होईल. आपत्कालीन परिस्थितीत, रेल्वे वाहतूक अधिक सुरक्षित आणि कार्यक्षम असते.

 

अलिबागला रेल्वेने जोडण्याची मागणी अनेक दशकांपासून केली जात आहे. असे असूनही, ही मागणी सातत्याने दुर्लक्षित राहिली आहे. सध्या, अलिबागला सर्वात जवळची रेल्वे स्थानके पेण किंवा नागोठणे ही आहेत, जी अलिबाग शहरापासून सुमारे ३०-४० किलोमीटर अंतरावर आहेत. त्यांचा अलिबागकरांना काहीही फायदा नाही. या संदर्भात, एक महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे राष्ट्रीय केमिकल्स अँड फर्टिलायझर्स (आसीएफ) लिमिटेडचा थळ येथील प्रकल्प. आरसीएफकडे पेण ते थळ (अलिबागजवळ) असा एक खाजगी रेल्वे मार्ग आहे, जो प्रामुख्याने मालवाहतुकीसाठी वापरला जातो.

 

या मार्गावरून आरसीएफ आपल्या उत्पादनांची आणि कच्च्या मालाची वाहतूक करते. हा मालवाहतूक रेल्वे मार्ग सुमारे २६.४१ किलोमीटर लांबीचा आहे. या विद्यमान मालवाहतूक मार्गाचा प्रवासी वाहतुकीसाठी वापर करण्याची मागणी अनेक वर्षांपासून होत आहे. यामुळे नवीन रेल्वे लाईन टाकण्याचा मोठा खर्च आणि वेळ वाचू शकतो. या संदर्भात, रेल्वे मंत्रालयाने आरसीएफशी संपर्क साधला असून, या मार्गावर प्रवासी रेल्वे सेवा सुरू करण्यासाठी आरसीएफच्या संमतीची वाट पाहिली जात आहे. पूर्वीच्या रेल्वेमंत्र्यांनीही यावर अनुकूलता दर्शवली होती.

 

मात्र, अद्याप आरसीएफकडून अपेक्षित संमती मिळालेली नाही. नवीन रेल्वे मार्ग टाकण्याऐवजी अस्तित्वातील मार्गाचा वापर केल्याने प्रकल्पाचा खर्च आणि वेळ मोठ्या प्रमाणात वाचेल. तातडीने अलिबागला रेल्वे नेटवर्कशी जोडता येईल, ज्यामुळे पर्यटकांना आणि स्थानिक रहिवाशांना त्वरित फायदा होईल. या मार्गावर प्रवासी सेवा सुरू झाल्यास अलिबागचे पर्यटन आणि स्थानिक अर्थव्यवस्था त्वरित विकसित होण्यास मदत होईल.

 

तथापि, या मार्गावर प्रवासी वाहतूक सुरू करण्यासाठी काही आव्हाने आहेत. यात सुरक्षिततेचे मानके, रेल्वे स्थानकांची निर्मिती, सिग्नल यंत्रणेत बदल आणि आरसीएफच्या मालवाहतुकीवर परिणाम न होऊ देणे या बाबींचा समावेश आहे. या आव्हानांवर मात करण्यासाठी रेल्वे मंत्रालय आणि आरसीएफ यांनी एकत्र काम करणे आवश्यक आहे. आरसीएफने यासाठी सकारात्मक दृष्टीकोन दाखवून सहकार्य करणे हे अलिबागच्या विकासासाठी महत्त्वाचे ठरेल. अलिबागला रेल्वेने जोडणे हे केवळ स्थानिक मागणी नसून, संपूर्ण रायगड जिल्ह्याच्या आणि महाराष्ट्र राज्याच्या विकासासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल ठरेल.

 

यामुळे जिल्ह्याच्या पर्यटन क्षमतेचा पूर्ण वापर होईल, नवीन रोजगार निर्माण होतील आणि स्थानिक अर्थव्यवस्थेला मोठ्या प्रमाणात चालना मिळेल. राज्य सरकार आणि केंद्र सरकारने हा प्रकल्प प्राधान्याने हाती घेणे आवश्यक आहे. यासाठी निधीची तरतूद करणे, तांत्रिक व्यवहार्यता तपासणे, भूसंपादन प्रक्रिया सुलभ करणे (जिथे आवश्यक असेल तिथे) आणि प्रकल्पाची वेळेत अंमलबजावणी करणे गरजेचे आहे. विशेषतः, आरसीएफच्या मालवाहतूक रेल्वे मार्गाचा प्रवासी वाहतुकीसाठी वापर करण्याची शक्यता गांभीर्याने तपासली पाहिजे आणि त्यासाठी आवश्यक ती पावले तातडीने उचलली पाहिजेत.

 

स्थानिक लोकप्रतिनिधींनी हा मुद्दा सातत्याने विधिमंडळात आणि संसदेत उचलून धरला पाहिजे, तसेच जनतेचा सक्रिय सहभाग या आंदोलनात महत्त्वाचा ठरेल. अलिबाग हे केवळ एक पर्यटनस्थळ नाही, तर ते एक वेगाने वाढणारे शैक्षणिक, औद्योगिक आणि निवासी केंद्र बनत आहे. त्याला रेल्वे कनेक्टिव्हिटीपासून वंचित ठेवणे म्हणजे त्याच्या विकासाची गती रोखणे होय. आता वेळ आली आहे की, अलिबागच्या या दीर्घकाळ प्रलंबित मागणीकडे गांभीर्याने लक्ष दिले जावे आणि विकासाची थांबलेली चाके पुन्हा वेगाने फिरवली जावीत.

 

आरसीएफच्या विद्यमान रेल्वे मार्गाचा वापर करून का होईना, पण अलिबागला रेल्वेच्या नकाशावर आणणे हे अत्यंत गरजेचे आहे. रेल्वेच्या एका छोट्याशा विस्तारामुळे अलिबागच्या भवितव्याची दिशा पूर्णपणे बदलू शकते आणि त्याला खर्‍या अर्थाने विकासाच्या महामार्गावर आणू शकते. हे केवळ अलिबागच्याच नव्हे, तर संपूर्ण कोकण विभागाच्या विकासासाठी एक मैलाचा दगड ठरेल, ज्यामुळे या भागाची आर्थिक आणि सामाजिक प्रगती सुनिश्चित होईल.