पावसाचे रौद्ररूप : निसर्गाचा इशारा

 

 

अलिबाग | उमाजी म. केळुसकर दि. २६ मे रोजी सकाळी ८ वाजेपर्यंत रायगड जिल्ह्यात झालेली तालुकानिहाय पावसाची नोंद (मिमीमध्ये) ही केवळ आकडेवारी नाही, तर निसर्गाने दिलेला एक स्पष्ट इशारा आहे. एकूण २२४९ मिमी पाऊस आणि सरासरी १४०.५६ मिमी ही आकडेवारी जिल्ह्याच्या अनेक भागांत, विशेषतः मुरुड (३७१ मिमी), श्रीवर्धन (३०७ मिमी), म्हसळा (३०० मिमी) आणि तळा (१८२ मिमी) यांसारख्या तालुयांध्ये झालेली अतिवृष्टी दर्शवते.

 

ही आकडेवारी आपल्याला सद्यस्थितीचे गांभीर्य आणि भविष्यातील आव्हाने यांची जाणीव करून देते.मे महिन्याच्या अखेरीस, मान्सूनचे आगमन होण्यापूर्वी इतया मोठ्या प्रमाणात पाऊस होणे हे अनपेक्षित आहे. सामान्यतः, या काळात तुरळक सरी अपेक्षित असतात, परंतु यंदा अनेक तालुयांध्ये ढगफुटीसदृश पाऊस झाला आहे. मुरुडमध्ये ३७१ मिमी पाऊस म्हणजे २४ तासांपेक्षा कमी वेळेत एका मोठ्या धरणातील पाणी रिकामे झाल्यासारखे आहे.

 

यामुळे शेतीत पाणी साचणे, घरांध्ये पाणी शिरणे, वाहतुकीची कोंडी होणे आणि जनजीवन विस्कळीत होणे अशा अनेक समस्या निर्माण झाल्या आहेत. हा मान्सूनपूर्व पाऊस नसून, एका अर्थाने जलप्रलयाची नांदी आहे का, असा प्रश्न निर्माण होतो. रायगड जिल्ह्याला विस्तीर्ण किनारपट्टी लाभली आहे आणि सह्याद्रीच्या पर्वतरांगाुंळे येथील भौगोलिक रचना वैविध्यपूर्ण आहे. यामुळे, पावसाळ्यात येथे दरड कोसळणे, पूर येणे आणि भूस्खलन होणे यांसारख्या नैसर्गिक आपत्त्यांचा धोका अधिक असतो. २०१९ आणि २०२१ मध्ये आलेल्या महापुराची कटू आठवण अजूनही ताजी आहे.

 

अनेक गावांना, विशेषतः महाड, पोलादपूर, कर्जत आणि खालापूरसारख्या तालुयांना पुराचा मोठा फटका बसला होता. या पोर्शभूीवर, आजची आकडेवारी चिंताजनक आहे. जर मान्सून सुरू होण्यापूर्वीच इतका पाऊस पडत असेल, तर पूर्ण मान्सून काळात परिस्थिती किती गंभीर होऊ शकते, याचा विचार करणे आवश्यक आहे.अचानक आलेल्या या मुसळधार पाऊसामुळे जिल्ह्याच्या पायाभूत सुविधांवरील ताण स्पष्ट दिसतो. रस्त्यांवर पाणी साचल्याने वाहतूक ठप्प झाली आहे, काही ठिकाणी विद्युत पुरवठा खंडित झाला आहे, आणि दळणवळणात अडथळे निर्माण झाले आहेत.

 

शहरी आणि ग्रामीण अशा दोन्ही भागांत ही समस्या दिसून येते. पनवेल (८२.४ मिमी) आणि उरण (५५ मिमी) सारख्या विकसित तालुयांध्येही पाणी साचल्याच्या घटना घडल्या आहेत, ज्यामुळे शहरी नियोजनातील त्रुटी समोर येतात. पावसाच्या पाण्याचा निचरा होण्याची व्यवस्था अपुरी असल्याचे हे द्योतक आहे. जागतिक स्तरावर हवामान बदलाचे परिणाम दिसून येत आहेत आणि रायगडमधील ही अतिवृष्टी त्याचेच एक उदाहरण आहे.

 

अनियमित पाऊस, कमी कालावधीत जास्त पाऊस आणि नैसर्गिक आपत्त्यांची वाढती वारंवारता हे सर्व हवामान बदलाचे संकेत आहेत. यावर गांभीर्याने विचार करणे आणि दीर्घकालीन उपाययोजना करणे अत्यंत आवश्यक आहे. केवळ तात्पुरत्या उपायांवर अवलंबून राहणे आता परवडणारे नाही. आजची ही आकडेवारी भविष्यातील आव्हानांची केवळ एक झलक आहे. यावर मात करण्यासाठी सर्वांनी एकत्र येऊन काम करण्याची गरज आहे.

 

दीर्घकालीन नियोजनात पर्जन्यमानाचे व्यवस्थापन, नदीजोड प्रकल्प, पूर नियंत्रण उपाय, शहरी नियोजनामध्ये सुधारणा आणि आपत्ती निवारण यंत्रणेला अधिक सक्षम करणे हे आवश्यक आहे. निसर्गाचा आदर करणे आणि पर्यावरणाचा समतोल राखणे ही आता काळाची गरज बनली आहे. अन्यथा, भविष्यात आपल्याला याहून गंभीर परिस्थितीचा सामना करावा लागू शकतो. सारांश, दि. २६ मे रोजी रायगड जिल्ह्यात झालेली ही अतिवृष्टी आपल्याला अनेक गोष्टी शिकवते. ही केवळ पावसाची आकडेवारी नसून, एक धोयाची घंटा आहे. निसर्गाच्या या रौद्ररूपाकडे दुर्लक्ष करणे परवडणारे नाही. आता कृती करण्याची वेळ आहे, केवळ विचार करण्याची नाही.